*** အြန္လိုင္းက သတင္းမ်ား မွန္ကန္မွုရွိမရွိ ကိုယ္တိုင္စစ္ေဆးနည္း ***.......................

MyanmarDaily.net

ဒီမိုကေရစီ ရရွိျပီးေနာက္ ျမန္မာျပည္မွာ သတင္းအခ်က္အလက္ စီးဆင္းမွုဟာ ယခင္ကထပ္ မ်ားစြာ တိုးတက္လာတာကို ေတြ႔ရ ပါတယ္။ မွန္တာလည္း ပါမယ္။ မွားတာလည္း ပါမယ္။ မမွန္တစ္မွန္လည္းပါမယ္။ မမွားတစ္မွားလည္းပါမယ္။ ေရးတဲ့သူကေတာ့ေရးမွာပဲ၊ တင္တဲ့သူကေတာ့ တင္မွာပဲ။ သူမပိုင္၊ကိုယ္မပိုင္ အြန္လိုင္း ကမၻာၾကီးထဲမွာ သတင္းေတြ ဟုတ္မဟုတ္ ခြဲျခားစိတ္ျဖာရမွာက ကိုယ့္ရဲ ႔ တာဝန္။ ေကာလဟာလ လြင့္တဲ့သူကေတာ့ လြင့္မွာပဲ။ ဒီေတာ့ Training သေဘာမ်ိဳးေပးရင္ အနည္းဆံုး ၅ နာရီၾကာႏုိင္တဲ့ Information Filtering Subject ကို ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ နဲ႔ အတုိဆံုးျဖစ္ေအာင္ ၾကိဳးစားေရးလိုက္ ရပါတယ္။ (ဒီေတာ့ အခ်က္ အလက္ မစံုေပမယ့္ အေရးၾကီးတာေတြေတာ့ ပါဝင္မွာပါ)

ဒီေတာ့ ေခါင္းစဥ္ၾကီး ႏွစ္ခု ခြဲပါမယ္။ ျပည္တြင္း သတင္းအခ်က္အလက္ နဲ႔ ျပည္ပ သတင္းအခ်က္အလက္။


၁။ ျပည္ပ သတင္းအခ်က္အလက္ စစ္ထုတ္စားသံုးျခင္း

သတင္းတစ္ပုဒ္ထဲမွာ နီးကုိးလပ္ခ်္ေဂ့က ေရခဲေတာင္ အက္ဆီး ဒန္႔ေၾကာင့္ ေသ တယ္လို႔လည္း ၾကားရေကာ လခ့္ဆီသြားျပီး ဖတ္လိုက္တာ အားလံုးက ရုပ္တည္ၾကီးေတြပဲ။ အေရးအသားကလည္း သတင္း အေရးအသား ဆန္ဆန္ေပါ့။ သုိ႔ေပမယ့္ အဲ့ဒီ Title ကို Select လုပ္ျပီး Google Search ကေန ျပန္ရွာၾကည့္ေတာ့ Search Engine က ထိပ္ဆံုးကေန Fake News ဆုိတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ျပန္ရွာေဖာ္ျပတယ္။ ဒီေတာ့ ေျပာခ်င္တာက ျပည္ပက သတင္းအခ်က္အလက္ (Google က recognized လုပ္ထားေသာ Languageနဲ႔ ေရးသားေဖာ္ျပ ထားေသာ သတင္းအခ်က္အလက္) ေတြ မွန္ကန္မွု ရွိမရွိ စစ္ေဆးရာမွာ Google က အစအဆံုး ကူညီေပးပါတယ္။ ဥပမာ Facebook မွာတစ္စံုတစ္ေယာက္က ပံုတစ္ပံုတင္လိုက္တယ္ဆုိပါစုိ႔။ ေခါင္း ၈ လံုးနဲ႔ ေျမႊ ဓာတ္ပံုကို Share ရင္ ေစာ္ၾကည္ထီေပါက္ Heaven ေရာက္ဘာညာေပါ့။ လြယ္လြယ္ေလး အဲ့ဒီပံုကို Download ခ်။ Google Search Engine က Image Search ကို ကလစ္ႏွိပ္ျပီး ပံုကို Upload လုပ္ ျပန္ရွာ လိုက္ေတာ့ ေတြ႔ပါေလရာ။ Fake News ျဖစ္ပါတယ္ဆုိတာကို ေရးထားတာေတြကို Google က ျပန္ေဖာ္ျပတယ္။ ကယ္ ေျပာတာေတြ စနစ္တက် ျဖစ္ေအာင္ Bullet point ေလးေတြနဲ႔ ျပန္ေဖာ္ျပ ရမယ္ဆုိရင္

- သတင္း ေခါင္းစဥ္ ကုိ စစ္ေဆးျခင္း
- သတင္း ဓာတ္ပံုကို စစ္ေဆးျခင္း
- သတင္း အေရးအသား ဟုတ္မဟုတ္ (Grammer) စစ္ေဆးျခင္း
- သတင္း ေဖာ္ျပေသာ ဝဘ္ဆိုဒ္မ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း
- သတင္း ေအာက္မွာ Comment မ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း

အခ်က္ ၅ ခ်က္ေလးကေတာ့ အေျခခံအားျဖင့္သိရမယ္။ ဒါသိရံုနဲ႔ ျပီးသြားျပီ လားဆုိေတာ့ မဟုတ္ေသးဘူး။

http://www.google.com/advanced_search
http://www.googleguide.com/advanced_operators_reference.html

အဲ့ဒီ Link ၂ ခုကို မွတ္ထား။ တစ္ခုက Google Advanced Search ။ တစ္ခုက Google Search Engine ကုိ ေကာင္းေကာင္းခိုင္းစားလို႔ရမယ့္ နည္းလမ္း။ အဲ့မွာ ဘာကိုရွာခ်င္ရင္ ဘာ Keyword ကို သံုးရတယ္။ အစရွိသျဖင့္ အကုန္ပါျပီးသား။ အဲ့ဒါေတြ တစ္ခ်က္ခ်င္းစီ လိုက္ေရးေပးေန ရရင္ ရွည္ေနမွာစုိးလို႔ ကိုယ္တိုင္ပဲ Self study လုပ္ႏိုင္ေအာင္ Link ေပးလိုက္ ပါတယ္။


၂။ ျပည္တြင္း သတင္းအခ်က္အလက္ စစ္ထုတ္စားသံုးျခင္း

ျပည္ပ ျပီးရင္ ျပည္တြင္းအေၾကာင္းလာပါျပီ။ ဟုိမင္းသမီးကေတာ့ ဘာတဲ့။ မင္းတစ္ေယာက္ကေတာ့ ဘာတဲ့ အစရွိသျဖင့္ Facebook မွာ တစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္ Opinion အမ်ိဳးမ်ိဳးေပးေနလိုက္ၾကတာ။ သတင္းအခ်က္ အလက္ မွန္ကန္မွုရွိမရွိက ကြဲကြဲျပားျပား မသိရေတာ့ဘူး။ ျပည္တြင္းက အေရးၾကီးတယ္။ ေကာလဟာလ တစ္ခုလြင့္ရင္ တိုင္းျပည္နစ္နာမွာေလ။ ဒီေတာ့ ဘယ္လုိစစ္ထုတ္ရမလဲဆုိတာ အင္မတန္ အေရးၾကီးတယ္။


ယံုၾကည္ႏုိင္ေသာ အရင္းအျမစ္ကို စားသံုးျခင္း

ဆိုင္ကယ္ေတြလိုင္စင္ထုတ္တယ္ဆုိတာ အလကားထုတ္ေပးတာ မဟုတ္ ပါဘူး။ အေၾကာင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ အဲ့ဒီ ဆိုင္ကယ္နဲ႔ ပက္သက္ျပီး မွုခင္းေတြ ဘာေတြျဖစ္ရင္ ကာယကံရွင္ေကာ၊ နစ္နာသူဘက္ကေကာ အလြယ္တကူ ေျဖရွင္းေပးလို႔ရေအာင္ ဖန္တီးထားေပးတာ။ ဒီလိုပါပဲ။ သတင္းဌာနေတြ၊ မီဒီယာေတြကို လိုင္စင္ ေပးတယ္ဆုိတာလည္း အေၾကာင္းမဲ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုယ္ေရးသားေဖာ္ျပ တင္ျပတဲ့ သတင္း အခ်က္အလက္ မွန္ကန္မွု ရွိလားမရွိလားဆုိတာကို အာမခံေပးဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ သတင္းဌာနတစ္ခုက သတင္းမွားေဖာ္ျပရင္ အဲ့ဒီသတင္းဌာနကို တိုင္ၾကားျပီး ဒါအေရးယူလို႔ရတယ္။ အကယ္၍ အဲ့လို လိုင္စင္ရွိထားတဲ့ Source တစ္ခုက တင္ျပတဲ့ သတင္းမဟုတ္တာကို သိလ်က္နဲ႔၊ ဖတ္မိတယ္၊ ယံုမိတယ္။ အားကိုးမိတယ္။ အဲဒါနဲ႔ ကေမာက္ကမေတြ ျဖစ္မွ ဟိုတိုင္ ဒီတိုင္လုပ္ေတာ့ ဘယ္သူက ဝင္ကယ္ႏိုင္မွာလဲ။ rumor လြင့္တာနဲ႔ ပက္သက္ လို႔ တရားဥပေဒနဲ႔ တားျမစ္တာေတြ ရွိေပမယ့္ ဥာဏပစၥည္း မူပိုင္ခြင့္ အေလးမထားၾကေသးတဲ့ ျမန္မာျပည္ လူမွုကြန္ရက္မွာ ကေလးငိုတာကအစ ဘယ္သူက လိုက္ေျဖရွင္းေပးႏိုင္မလဲ။ ဒါေၾကာင့္ အစိုးရက သတင္းေဖာ္ျပခ်ရင္ လိုင္စင္တင္။ လိုင္စင္တင္ထားတဲ့ သတင္းဌာနဟာ သတင္းမွန္ေတြ ေပးေနတာပါ။

ဒီေတာ့ ျမန္မာျပည္မွာ တရားဝင္ ရပ္တည္ေနတဲ့ သတင္းဌာန ဘယ္ႏွစ္ခု ရွိတယ္ဆုိတာ မသိခ်င္ေန၊ ကိုယ္သတင္း စားသံုးေနတဲ့ Source က ခိုင္မာ တဲ့ Source ျဖစ္မျဖစ္ ဆန္းစစ္တာမ်ိဳးကေတာ့ ကိုယ့္ဘက္က အနည္းဆံုး ကာဗာယူထားႏုိင္ရ ပါမယ္။ ဒီေတာ့ ခု Facebook မွာ သတင္းေတြကို copy paste လုပ္ျပီး တင္ေနတဲ့၊ ေဖာ္ျပေနတဲ့ Page ေတြမ်ားလာတယ္။ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ သတင္းအခ်က္အလက္ အလြယ္တကူ စီးဆင္းေစ ဖို႔ပါပဲ။ သုိ႔ေပမယ့္ Source filtering မွာ နည္းလမ္းက်က် ဘယ္လို Process လုပ္သင့္တယ္ ဆုိတာကို ေသခ်ာမသိထားဘူးဆုိရင္ သူတင္ျပတဲ့ သတင္းေတြကလည္း မွန္ခ်င္မွမွန္မွာပါ။ ဖတ္လို႔ေကာင္းတာနဲ႔ပဲ တင္ရ ခ်ည္ဟဲ့ဆုိျပီး တင္လိုက္ရင္ ဖတ္စရာ စာေလးေတြပဲ ျဖစ္လာမွာပါ။ တတင္းျဖစ္မလာ ပါဘူး။ သတင္းတစ္ခုမွာ မူပိုင္ခြင့္ရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အာမခံခ်က္လည္း ရွိတယ္။ မွားေနရင္ စားသံုးသူဘက္ကလည္း complaint တက္လို႔ရတယ္။ အဆံုးစြန္ဆံုး Source ဌာနအထိ တိုက္ရိုက္ဆက္သြယ္ တဲ့အထိေတာင္ လုပ္ႏိုင္တယ္။ အခုက သူမ်ားေတြ ဒီ ေပ့မွာဖတ္လုိ႔ ငါလည္းဖတ္တယ္။ ဟုိဆိုဒ္မွာဖတ္လုိ႔ ငါလည္းဖတ္တယ္။ သတင္းမွန္ကန္မွု ရွိလားမရွိလားကို ေသခ်ာ မၾကည့္။ ဒီေတာ့ ေကာလဟာလ ျပန္႔ႏွံ႔မွု ႏွုန္း က ေၾကာက္စရာပါပဲ။

ဒီေတာ့ မွန္ကန္ေသာ Source မွ စားသံုးသည့္ အေလ့အထ ျပဳလုပ္ျခင္း ကို ျပဳလုပ္ရပါမယ္။ မျဖစ္မေန ျမင္ေနရျပီ ဖတ္ေနရျပီေဟ့ဆုိရင္ Source က ဘယ္ကိုညြန္းထားလည္းဆုိတာကိုၾကည့္။ ျပီးရင္ အဲ့ဒီ source ကိုဆက္သြားျပီးေတာ့ ၾကည့္။ သတင္းေအာက္က Reader တိ႔ု ဘယ္လို Feedback ရွိတယ္ဆုိတာကို ၾကည့္ အစရွိသျဖင့္ေပါ့။


၃။ Platform ခြဲမယ္


သတင္းေဖာ္ျပေသာ Platform သံုးခု ျဖစ္တဲ့ Website, Blog နဲ႔ Social Media အစရွိတဲ့ Platform ေလးခုမွာ အမ်ိဳးအစားခြဲတတ္ရအံုးမယ္။ Website မွာဆုိရင္ သတင္းဆိုဒ္လား၊ ေၾကာ္ျငာဆိုဒ္လား၊ ထုတ္ကုန္ပစၥည္း တစ္ခုခုကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ဝဘ္ဆိုဒ္လား အစရွိသျဖင့္ေပ့ါ။ အကယ္၍ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းတစ္ခုခုကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ဆိုဒ္ဆုိရင္ သတင္းမွန္ေတြ ဘယ္ရေတာ့မလဲ။ သူတို႔ ကုန္ပစၥည္းေကာင္းေၾကာာင္းခ်ည္းလာမွာေပါ့။ လက္ရွိခ်ိန္အထိ ဝဘ္ဆိုဒ္က ဘယ္လုိအမ်ိဳးအစားျဖစ္တယ္ ဆုိတာကုိ အခ်ိဳ႔ေတြ မခြဲတတ္ေသးဘူး။ Home Page appearance, About, Content တို႔ကို စစ္ေဆးရံုနဲ႔ ဒါ ဘာဆိုဒ္လည္းဆုိတာ ေတာ္ရံုလူခြဲတတ္ပါတယ္။

Blog က်ေတာ့ Website လိုမဟုတ္ေတာ့ဘူး။ Personal Blog, News Blog, Adv Blog အစရွိသျဖင့္ေပါ့။ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲေသးတယ္။ အထူးသျဖင့္ Blog ဆုိတာကို User ေတြက Personal အတြက္ အသံုးျပဳတာ မ်ားတယ္။ ဒီေတာ့ သတင္းမွန္ေတြ ဘယ္ရႏိုင္မလဲ။ သူ႔ Feeling ေတြေရးသားေဖာ္ျပတာေလ။ တစ္စံုတစ္ေယက္ရဲ ႔ Opnion ပဲရလိမ့္မယ္။ သတင္းရခ်င္မွရမယ္။ Blog ရဲ ႔ Terms and Privacy မွာ သတင္းမွားေတြ မေဖာ္ျပရလို႔ Google က မထည့္သြင္းထားဘူး။ လူတိုင္းတင္ခ်င္ရာတင္တယ္။ ဒီမွာ ယံုၾကည္ရဖို႔ အတြက္ကေတာ့ Website မွာတုန္းကလိုပဲ Home Page, About, Content တို႔ကို အဓိကထား စစ္ေဆးရအံုးမယ္။

ေနာက္ထပ္ Platform တစ္ခုက Social Media. အရင္တုန္းက Forum ေခတ္။ Forum ေတြလုပ္ျပီး ကိုယ္သိတာေတြေရးၾကေျပာၾကေပါ့။ အခုေတာ့ Facebook ေခတ္။ Facebook မွာလည္း Personal Account Page နဲ႔ Blog လို အသံုးျပဳလို႔ရမယ္ Fan Page ဆုိျပီးေတာ့ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ Social Media ရည္ရြယ္ခ်က္က ခံစားခ်က္ေတြ မွ်ေဝဖုိ႔။ သုိ႔ေပမယ့္ Social Media ကိုအေျချပဳျပီး Website ေတြ Traffic တက္ေအာင္ Joint လုပ္လာၾကတယ္။ Social Media Marketing ေပါ့။ ေနာက္ဆံုး အဆင့္မွာေတာ့ Website ေတာင္ မကူးေတာ့ပဲ Facebook မွာတင္ သတင္းအခ်က္အလက္ ေဖာ္ျပေပး၊ တင္ဆက္ေပးတဲ့ အဆင့္အထိ ေရာက္လာတယ္။ Terms and Condition မွာက Nudity, Abuse, Annoy တို႔ေလာက္ပဲ ေျပာထားတာ။ သတင္းမွားလား မွန္လားဆုိတာကို Facebook က မစစ္ေပးဘူး။ စားသံုးသူေတြ ကိုယ္တိုင္စစ္ျပီး Report လုပ္လို႔ရမယ့္ UI ပဲ ေပးထားတယ္။ ကဲ။ ဒီေတာ့ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။

လြယ္ပါတယ္။ အထပ္က ေျပာခဲ့သလို ပဲ။ တရားဝင္ မွတ္ပံုတင္ထားတဲ့ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ယံုၾကည္ရရန္ အာမခံခ်က္ ေပးထားတဲ့ သတင္းဌာ မ်ားကိုသာ မွီခိုစားသံုးေစဖို႔ပါပဲ။ အဲ့လို အာမခံခ်က္ေပးမထားတဲ့ ေနရာေတြ ကေန သြားစားသံုးရင္ေတာ့ ကိုယ့္ Risk နဲ႔ ကိုယ္ပဲ။

ေနာက္ထပ္ Platform တစ္ခုေပၚလာျပီ။ မိုဘိုင္ App နဲ႔တင္ဆက္တဲ့ သတင္းေတြ။ ဘုရား၊ဘုရား။ မလြယ္ပါလား။ Authorized ျဖစ္ လားမျဖစ္လား၊ လိုင္စင္ရွိလား၊ Commitment ရွိလား၊ Terms and Privacy ထားလား။ ေမးစရာေမးခြန္းေတြက အမ်ားၾကီးပါပဲ။ ျမန္မာျပည္မွာ ဖုန္းကေနေရာ၊ ကြန္ျပဴတာကေနေရာ အင္တာနက္ အသံုးျပဳသူ အေရအတြက္က ဆပြားနဲ႔ကို တတ္ေနပါတယ္။ ဒီလိုတက္ေနတဲ့ လူေတြအတြက္ စားသံုးစရာ သတင္းကလည္း လိုျမဲတမ္းလိုမယ္။ တင္တဲ့သူေတြလည္းတင္ျမဲတမ္းတင္မယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွ ေကာလ ဟာလေတြလည္း ေရာစပ္လာတယ္အခါ ျမင္မေကာင္း၊ ၾကား မေကာင္းေတြ ျဖစ္ၾကေရာ။ ေရးရင္းနဲ႔ မွာခ်င္တာ အေတာ္ေလး မ်ားသြားပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်ဥ္းအားျဖင့္ Trust ျဖစ္ဖို႔ အာမခံခ်က္ေပးတဲ့ Source ကေနပဲ စားသံုးတဲ့ အေလ့အထကို လုပ္ေစခ်င္ပါတယ္။ ဒါေတာင္ အမွားပါတတ္ပါေသးတယ။္

လူတိုင္း သတင္းအမွန္ ခြဲျခား စားသံုးတတ္ဖို႔ ရည္ရြယ္ခ်က္တဲ့ ေရး သား ေဖာ္ျပလိုက္ရပါတယ္။

ေအာင္ခမ္း ( TSJ Team )

Posted in: နည္းပညာ